VMAP – Centro Chega!I.P Inagura Ona Muzeu Memoriál Munisipál Manufahi 1912

8

Manufahi – (13 Dezembru 2025), Vise Ministru Asuntu Parlamentar (VMAP), Aderito Hugo da Costa, Prezidente Konsellu Administrasaun Centro Nacional Chega!I.P, Manuel Pereira, Diretór Ezekutivu Centro Chega!I.P, Hugo Maria Fernandes hamutuk ho Prezidente Autoridade Munisipiu Manufahi, Luis Marçal da Costa Tavares, Prezidente Konsellu Kombatente Libertasaun Nasional Munisipiu Manufahi (CCLNMM), Tobias Amaral Magno “Maksakur” no entidade sira iha Munisipiu Manufahi halo ona inagurasaun Muzeu Memoriál Munisipál Manufahi 1912, ne’ebé lokaliza pouzada Same (Lete-Foho – Ria-Lau).

Antes hahu serimonia inagurasaun, konvidadus sira simu ho tara tais, tebe dai, lok bua ho malus tuir kultura Manufahi nian. Depois ne’e, kontinua ba serimonia entrega dokumentus istóriku no sasan sira ne’ebé uza iha tempu pasadu ba Jestór Muzeu hodi tau iha Muzeu laran, asina plaka no ko’a fita.

Iha diskursu, Diretór Ezekutivu Centro Nacional Chega!I.P, Hugo Maria Fernandes destaka importansia hosi estabelesimentu Muzeu Memoriál Munisipál Manufahi 1912 nu’udar prezente furak ida ba komunidade Manufahi no mos momentu importante ida taka tinan 2025 nian.

Objetivu prinsipal hosi estabelesementu Muzeu Memoriál Munisipál Manufahi 1912 mak atu disponibiliza no prezerva dokumentu istoriku violasaun direitus umanus pasadu hahu 1974 to’o1999. Fasilita informasaun kona-ba istória pasadu komunidade Manufahi nian ba públiku. Sai sentru aprendizajen kona-ba pas, justisa no direitus umanus. Nu’udar referénsia istorika ba peskizadór sira no sai mos espasu reflesaun kona-ba memória pasadu.

Estabelesementu Muzeu ne’e mos sai hanesan plataforma ida hosi Programa Memorializasaun Integradu Centro Chega!I.P nian ne’ebé mai ho objetivu finál atu sosiedade la repere fila fali violénsia pasadu nian.

Diretór afirma, Muzeu Memoriál Munisipál Manufahi 1912 rejistu istoriku sira kona-ba kontribuisaun komunidade Manufahi nian ba luta ukun rasik-an hahu kedas hosi revolta Manufahi Dom. Boaventura to’o mai iha 1999. Manufahi rejistu istória midar no moruk. Istória hirak ne’ebé iha hosi ita nia konsiénsia rasik tanba atu harii Timor-Leste nu’udar nasaun ida no identidade ida.

Istória Timor-Leste uniku iha mundu tanba Timor-Leste rai ida kiik maibé bele hetan ukun rasik-an tanba patrisipasaun Timoroan sira nian ikus mai hasai forsa Indonézia hosi Timor-Leste kompara ho nasaun sira seluk ne’ebé iha tinan 1990 mai leten no tinan 2000 mai leten sira hamrik nu’udar nasaun maibé hamonu rejime ida iha sira nia rai laran rasik hosi sistema ditadura ba demokratiku.

“Ida ne’e mak tenke sai ita nia orgullu. Ida ne’e mak tenke sai ita nia kontente ba istória ida ne’e, ne’ebé mak tenke forma ita nu’udar ema timor. Laiha buat furak ida, atu ser nu’udar timoroan alende istória”, dehan Diretór Ezekutivu iha diskursu serimonia inagurasaun Muzeu, ne’ebé realiza iha Pouzada Same, Sabadu (13 Dezembru 2025).

Timor-Leste nasaun kiik ida ho povu kiik ida luta tinan 450 nia laran Portugal koloniza ita no tinan 24 nia laran invazaun Indonézia, ne’ebé ho apoiu makaas hosi nasaun boot sira, Timor laheta ajuda maibé konsege hetan independénsia tanba ita nia espiritu de persisténsia solidariu no mos fiar ita nia maromak no rai lulik tulun ita ba luta ida ne’e.

Antes taka, hodi naran Centro Chega!I.P hakarak hato’o ami nia profunda gratidaun ba na’i Veteranu no Veterana sira hotu ne’ebé kontribui ba konteudu muzeu ida ne’e. Agradese ba Vise Ministru Asuntu Parlamentar (VMAP) tanba partikularmente wainhira na’i Primeiru Ministru (PM) halo vizita ba Chega! aloka osan espesifiku katak tenke estabelese lalais muzeu atu halibur istória ferik no katuas sira nian tanba sira katuas ona ferik ona, sira idade ba beibeik, sira nia memória komesa fraku.

Prezidente Autoridade Munisipiu Manufahi, Luis Marçal da Costa Tavares esplika, inagurasaun Muzeu Memoriál Munisipál Manufahi 1912 marka istória ba komunidade Manufahi tanba ita harii muzeu ne’e iha istória tuan nia leten. Uma ne’e sai sasin ba ita hotu katak Manufahi mos iha nia asuwain ne’ebé luta ba ukun rasik-an. Manufahi hola parte iha istória luta ba ukun rasik-an komesa hosi avo Dom. Boaventura mai to’o iha 1999.

“Ita harii uma ida ne’e la’os harii hosi uma ne’e nia fondasi ka infraestrutura ne’ebé mak iha maibé hari uma ne’e ho nia fondasi istória ida ba Manufahi. Espera katak ita hotu-hotu hodi istória tau iha uma ida ne’e, konta idak-idak nia istória ba, se mak halo kontribuisaun, istória oitun ka barak mai tau iha ne’e”, Prezidente Autoridade husu.

Istória importante dalaruma istória di’ak ou aat. Istória ita konta balun halo ita nia fuan moras balun halo ita kontente, maibé hosi istória hamosu sentidu nasionalizmu no sentidu patriotizmu. Hosi istória bele hamoris vontade atu dezenvolve rai ida ne’e. Istória mak abut rai ida nian, istória mak abut nasaun ida nian.

Iha biban hanesan, Vise Ministru Asuntu Parlamentar (VMAP), Aderito Hugo da Costa, sente ondradu partisipa iha serimonia inagurasaun Muzeu Memoriál Munisipál Manufahu 1912 iha Same tanba Muzeu nu’udar pakote ida hosi monumentu Dom. Boaventura nian ne’ebé estadu no governu planea iha tinan 2012, maibé foin realiza.

Fatin ne’ebé estabelese Muzeu Memoriál Munisipál Manufahu 1912 nu’udar fatin apropriadu no merese duni atu estabelese Muzeu atu bele konvida intelektual Manufahi oan sira, profesor sira no estaudante sira halo vizita hodi aprende.

Ho ezistensia Muzeu ne’e, VMAP dehan, Muzeu Memoriál Munisipál ne’ebé Centro Chega!I.P estabelese bele sai rekezitu ida ba implementasaun poder lokal ne’ebé mak governu sentral kontinua dezeña intensivu halo avaliasaun kompleta saida mak dezenpeñu ho nia komponente tomak durante tinan hirak ikus ne’e.

Veteranu, Francisco da Costa “Birak” dehan, hanesan veteranus sente orgullu tanba Centro Chega!I.P estabelese ona Muzeu Memoriál Munisipál Manufahu 1912 iha Manufahi atu fasilita komunidade no joven sira bele aprende.

Veteranu, Tobias Amaral Magno “Maksakur” mos hato’o sentimentu kontente tanba Munisipiu Manufahi iha ona Muzeu atu bele ra i istória ba jerasaun foun atu aprende atu istória ne’e labele lakon.

Media Chega!.




Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

X