Díli – (14 Maiu 2025), Prezidente Tribunál Internasionál ba Lei Tasi nian (ITLOS, sigla Ingles), Judge Tomas Heidar ho Primeiru Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão halo inagurasaun ba expozisaun foun kona-ba Timor-Leste nia prosesu luta ba ukun rasik-an husi kedan Organizasaun Nasoes Unidas (ONU) deside deskolonizasaun iha 1960 to’o 1999 no mos halo inagurasaun expozisaun dezeñu estudante Eskola Portugueza Dili (EPD) nian, iha Museu Chega!, Antigo Comarca Balide.

Inagurasaun ne’e hala’o iha ámbitu vizita Prezidente Tribunál Internasionál ba Lei Tasi nian, iha Museu Chega! hodi haree istória pasadu luta povu Timor-Leste nian ba ukun rasik-an, ne’ebé akompaña husi Embaixadór Extraordináriu no Plenipotensiáriu Timor-Leste ba Repúblika Indonézia, Roberto Soares.

Diretór Ezekutivu Centro Nacional Chega!I.P, Hugo Maria Fernandes esplika, Prezidente ITLOS vizita Museu Chega! nu’udar orientasaun husi Primeiru Ministru (PM) nian atu haree istória pasadu tanba ita manan delimitasaun fronteira maritima entre Timor-Leste ho Australia to’o iha tribunal Internasional, Den Haag Holanda, ikus mai Timor-Leste manan no asina iha loron 6 Marsu 2018, hatudu oinsa mak Timoroan sira nia resilensia, sira nia espiritu atu luta ba lia loos.

Iha vizita ne’e, Sr. Tomas hatete katak, nia rasik sente, wainhira mai vizita, nia sente tanba povu Timor-Leste luta ba ukun rasik-an ema barak mak mate no terus oioin. Hetan violasaun barbarak, maibé determinadu luta ba independensia, luta ba injustisa sira ne’ebé mak mosu.

Diretór Ezekutivu haktuir, orariu lolos ba vizita ne’e, oras ida de’it, maibé tanba vizita ne’e husi expozisaun ida ba expozisaun seluk halo esplikasaun, PM mos halo esplikasaun direita kona-ba isória ne’e, vizita mos sela nakukun inklui halo inagurasaun. Ho ida ne’e mak lori oras barak.

Durante vizita ne’e, Diretor Chega! esplika kona-ba Antigu Comarca ne’e harii iha sa tinan. Alende ne’e esplika kona-ba prizoneiru sira, ne’ebé uluk uza ba Comarca hodi halo detensaun ba prizoneiru politiku sira. Iha Museu Chega! ne’e, iha expozisaun rua ko’alia espesifiku kona-ba prizoneiru politiku sira liu-liu sira ne’ebé mak husi 1975 to’o 1999 mai dadur iha ne’e sira nia esperensia ne’e oinsa?.

Komesa husi expozisaun kona-ba prizoneiru sira nia naran ne’ebé hakerek, ba vizita iha sela nakukun, tama ba iha sela esperensia lorloron nian, hodi haree fatin ema dadur no mos haree expozisaun sira ko’alia kona-ba violasaun direitus umanus ne’ebé mak timoroan sira hetan, haree expozisaun kona-ba hamlaha, oho ema, muda populasaun sira obrigatóriu, expozisaun kona-ba labarik sira, feto sira no mos komunidade internasional i halo inagurasaun.

“Mai inagura museu nia ezibisaun foun ne’ebé ita foin monta kona-ba Timor-Leste nia prosesu luta ba ukun rasik-an, husi kedan ONU deside deskolonizasaun iha 1960 to’o 1999. Ikus liu mai inagura mos expozisaun ne’ebé mak estudante sira mai vizita ne’e. Estudante mai husi EPD. Sira mai vizita iha fulan Dezembru i sira mai vizita hotu, sira halo pintura mensajen sira nian. Entaun ida ne’e mos Primeiru Ministru no Prezidente Tribunal Tasi ne’e halo inagurasaun”, dehan Diretór Ezekutivu Chega! ba jornalista sira iha Museu Chega!.

Tuir relatóriu Chega!, ema sira ne’ebé dadur iha Antigu Comarca Balide mais 400 ital, maibé barak mak ita seidauk rejista hotu tanba ne’e Centro Chega!I.P parseria ho Asosiasaun Eis Prizoneiru Politiku (ASSEPPOL) atu kontinua halo rejistu.

Media Chega!.