(Dili, 21 Agustu 2024) – Centro Nacional Chega! Instituto Publiku (CNC I.P) organiza konférensia sientífiku ho tema jerál “Interese Internasionál, Deskolonizasaun Ne’ebé Failla no Invazaun: Haree Fila Fali Narrasaun Kona-Ba Istória Konflitu Nian”, ne’ebé realiza iha Salaun Konferensia Centro Chega! Antigo Comarca Balide, Dili.
Objetivu prinsial husi konférensia ne’e, atu hamosu diskursu ne’ebé krítiku sobre narrativu kona-ba istória konflitu nian. Alende ne’e, atu hasa’e konxiénsia públiku nian kona-ba interese internasional no komplesidade sira ne’ebé mak sai kauza ba deskolonizasaun ne’ebé failla no invazaun Indonézia.
Razaun hodi realiza konférensia sientífika ne’e mak atu halo diskusaun tanba to’o ohin loron narrasaun kona-ba istória konflitu nian seidauk sees dook husi narrasaun ne’ebé mak rezime Orde Baru harii hodi lejitima ninia invazaun, katak akontese konflitu interna entre timoroan ne’ebé ikus mai lori Indonézia halo intervensaun militár.
Narrasaun ida-ne’e la’ós de’it mosu iha diskursu populár-sira maibé mós iha diskursu akadémiku nian tantu iha rai laran no rai-li’ur, partikularmente hatuur Indonézia nu’udar parte ne’ebé pasivu antes konflitu interna akontese, ka iha kontestu ne’ebé luan liu, hatuur interese internasionál nian nu’udar kauza ‘sekundária’ no haree liu ba diferensa no konflitu entre timoroan nu’udar kauza determinante.
Tendénsia refere husik hela pergunta kona-ba oinsá istória konflitu nian tenke esplika. Karik aspeitu hirak-ne’e, interna no esterna nian, tenke trata ketak-ketak ka haree nu’udar buat ne’ebé kondisiona malu dialetikamente inklui to’o iha akontesementu partikular-sira. Centro Nacional Chega!I.P fiar katak iha futuru oinsá istória konflitu nian esplika, sei kontinua influénsia prosesu rekonsiliasaun no harii dame iha Timor-Leste. Tan ne’e iha Konferénsia Anuál tinan ida-ne’e Centro Nacional Chega!I.P foti tema refere hodi diskute no analiza diskursu-sira ne’ebé iha no buka metódu esplikasaun olístiku sobre istória konflitu nian ne’ebé mak bele besik liu ba lia-loos istória nian ne’ebé mak kompleksu.
Entertantu, oradór sira ba konférensia sientífiku mak hanesan; Ivo Mateus Gonçalves ko’alia kona-ba “Operasi Khusus (OPSUS): Oinsá Indonézia Planeia hodi Inkorpora Timor-Leste”. Nuno Rodrigues ko’alia kona-ba Auzensia FRETILIN nian iha Cimeira Macau Determinante ba Fallansu Deskolonizasaun. Marisa Ramos Gonçalves ko’alia kona-ba “Dinamika Situasaun Polítika iha Portugál no Ninia Implikasaun ba Prosesu Deskolonizasaun”. Rogerio Savio Ma’averu ko’alia kona-ba “Guerra-Fria iha Kontestu Sudeste Áziatiku no Ninia Implikasaun ba Prosesu Deskolonizasaun iha Timor-Leste”.
(Media CNC I.P)
