Dili – (10 Dezembru 2023), Centro Nacional Chega!I.P servisu hamutuk Asosiasaun Venu organiza Festivál Kultura Rezisténsia Populár (FKRP) durante loron haat hahú husi loron 7 Dezembru nu’udar Loron Nasionál Memória nian no remata iha loron 10 Dezembru 2023 nu’udar loron Mundial ba Direitus Umanus, ho Tema “Funu, Memória no Trauma ba Esperansa”.
Objetivu prinsipál husi Festivál Kultura Rezisténsia Populár ne’e mak, atu kontribui ba prosesu harii dame no rekonsiliasaun atu atinje meta boot Centro Chega! nian katak sosiedade la repete fila fali violénsia pasadu nian.
Tuir Diretór Ezekutivu Centro Nacional Chega!I.P, Hugo Maria Fernandes katak, ohin loron Timor-Leste sai nasaun ida livre no independente, hafoin povu Timor-Leste restaura nia independensia iha loron 20 Maiu 2002. Independensia ne’ebé ita hetan kontribuisaun husi ema hotu nian.
Partisipasaun luta ida ne’e, ema barak hatene mak Frente Armada, Frente Klandestina no Frente Diplomasia, maibé ema barak haluha partisipasaun no kontribuisaun artista sira nian ba prosesu luta ukun rasik-an.
Nune’e, tinan 2019 povu Timor-Leste selebra loron konsulta popular 30 Agustu ba dala-30. Centro Nacional Chega!I.P nu’udar institutu públiku inisia Festivál Kultura Rezisténsia Populár, ne’ebé ho objetivu atu valoriza no dignifika artista sira nia kontribuisaun.
“Tanba sa mak ita tau naran Festivál Kultura Rezisténsia Populár, tanba ita ko’alia kona-ba partisipasaun ema barak nian, partisipasaun ne’ebé ema hatene mak partisipasaun husi Frente Armada, Frente Klandestina, Frente Diplomasia, maibé ita haluha tiha partisipasaun no kontribuisaun ita nia artista sira nian iha luta ba ukun rasik-an,” dehan Diretór Ezekutivu Chega!, iha diskursu enseramentu Festivál Kultura Rezisténsia Populár ba dala-5, iha Portu Dili.
Diretór hatutan, iha tempu luta ba ukun rasik-an, ita nia artista sira ne’ebé mai husi komponente nu’udar artista poeta, artista muzika no artista pintór sira, nia obra oras ne’e ema barak uza, exemplu mak obra poezia Saudosu Francisco Borja da Costa, Kay Rala Xanana Gusmão atual Primeiru Ministru no sira seluk tan.
La’os ne’e de’it, iha mos artista muzika sira, nia obra muzika ema kanta, inklui artista pintór sira. Obra hirak ne’ebé halo iha tempu pasadu fo mensajen ne’ebé kroat ba kolonializmu no invazór sira. Obra ne’e fo mos inspirasaun ba rezisténsia sira hodi kontinua luta hasoru inimigu to’o hetan ukun rasik-an.
“Festivál Kultura Rezisténsia Populár ne’e halo atu selebra artista sira nia partisipasaun, atu fo rekoñesimentu ba sira nia luta iha fatin nonok liu husi muzika, liu husi poesia no mos liu husi pintura sira”, esplika Diretór Ezekutivu Centro Chega!.
Diretór Hugo esplika, “Festivál ida ne’e dedika ba Borja da Costa, ba ema sira ne’ebé mak mate ho liafuan kroat ne’ebé hato’o ba kolonial sira. Ita nia kantór sira, kanta muzika barak lahalimar, nu’udar espresaun ita nia rezisténsia hasoru okupasaun, hasoru dominasaun poder bo’ot, ne’ebé ukun hela ita iha Timor. Ita nia artista pintór sira ne’ebé sira pinta nu’udar espresaun ida hasoru kolonializmu sira”.
Nune’e, festivál ne’e hanesan parte ida husi Programa Memorializasaun Integradu no mos nu’udar aprosimasaun kulturál ida liuhusi aprezenta memória koletiva ho meiu kriativa iha forma artistika oin-oin, bele sai nu’udar espasu refletivu no didátika ida ba harii dame no rekonsiliasaun.
Festivál ne’e hala’o nu’udar meius refleksaun ida hamosu efeitu kura kanek (Healing), mak Centro Chega! hamutuk ho Asosiasaun Venu instala palku prinsipál tolu mak hanesan Palku Memoria lokaliza iha Jardin 5 de Maiu, Palku Fitar lokaliza iha Sporting/Dilicious no Palku Esperansa lokaliza iha Portu Dili.
Festival ne’e halo atu responde ba Centro Chega! nia vizaun mak: “Sosiedade ida ne’ebé inkluzivu, la repete istória passadu nian, moris iha dame, no respeitu ba direitus umanu”. Centro Chega! nia misaun mak: “Harii sentru Pós-konflitu ne’ebé prezerva memória passadu nian hodi promove direitus no valór umanu, harii parseria nasionál no internasionál hodi reforsa rede servisu sira atu implementa rekomendasaun sira husi Relatóriu Final Comissão de Acolhimento, Verdade e Reconciliação (CAVR)-Chega! No Comissão da Verdade e Amizade (CVA) – Per Memoriam Ad Spem, sira ne’ebé relevante”.
Enkuantu, Festivál Kultura Rezisténsia Populár (FKRP) hanesan eventu públiku ne’ebé demonstra kriatividade artistika kontemporanea oin-oin ne’ebé mak esplora efeitu psikolójiku husi funu ba Timoroan nia moris loron-loron nian ne’ebé moris ho memória kona-ba funu no violénsia pasadu nian iha ninia kakutak.
(Media CNC)
