Mai Ita Hatene Vicente Gonçalves “Naroman” Nia Istória Pasadu Durante Konflitu Polítiku (1975-1999) Liu Hosi Programa Hatutan Memória.

Iha publikasaun ida ne’e ami fahe informasaun ba maluk sira kona-ba istória Vicente Gonçalves “Naroman”, moris iha loron 10 Abril 1956, iha Aldeia Laklolema, Suku Dato.

Iha tinan 1976 bainhira militár Indonézia komesa okupa Liquiça, ha’u sai hanesan soldadu FALINTIL (Forças Armadas da Libertação Nacional de Timor-Leste) iha rai ida naran Lokus. Iha-ne’ebá soldadu FALINTIL sira komanda hosi Jé Barreto Koli nu’udar Komandante Kompañia no João Maucoli nu’udar Komandante Seksaun. Iha batalla ida Komandante Seksaun João Maucoli hetan kanek, nune’e ha’u troka nia hodi sai hanesan Komandante Seksaun. Iha tinan 1977 ami iha hela Fatubesi, Ermera, mak akontese serku maka’as hosi militár Indonézia. Ha’u hetan kanek iha momentu ne’ebá, ran suli hosi hirus matan tun to’o ba ain no nalihun iha rai, maibé ha’u la konxiénte no nafatin buka meiu atu rekua ba kotuk.

Ha’u nia maluk soldadu ida fó hanoin dehan: “komandante ó kanek tiha ona, lahatene ka!?” Ne’e mak ha’u foin hakfodak hodi haree ha’u-nia ran suli duni to’o rai no ha’u rekua tiha ba kotuk. Enkuantu maluk soldadu FALINTIL sira kontinua atua nafatin to’o militár Indonézia rekua iha lokraik, sira mós mate barak, hakilar dehan: “ami mate to’o atus tolu ba leten ona, ami fila ona”. Ami observa nafatin inimigu nia movimentu to’o sira rekua duni mak ami foin sente situasaun ne’e sai normál. Hahú hosi fulan Dezembru tinan 1978 to’o tinan 1979 ami halai ba mai de’it tanba militár Indonézia duni tuir hela de’it ami nia destakamentu sira no ha’u hetan kaptura iha loron 19 Fevereiru tinan 1979 iha Loes. Hafoin kaptura, iha loron ne’e kedas sira lori ha’u ba iha Komando Distrik Militer (KODIM) Liquiça. Iha loron tuir mai, 20 Fevereiru 1979, sira lori kedas ha’u ba iha Farol, Dili, iha Igreza Motael nia kotuk. Iha-ne’ebá jenerál ida mak fó inkeritu ba ha’u, militár timoroan ho kinur tolu naran Tomas mak sai tradutor tanba ha’u laha tene língua Indonézia.

Depoizde inkeritu durante semana ida nia laran, sira lori filafali ha’u ba iha KODIM Liquiça no detein ha’u iha ne’ebá durante tinan haat nia laran. Hafoin ne’e sira lori fali ha’u ba detein iha Jenerál nia rezidénsia iha Farol, Dili, durante tinan haat. Iha ne’ebá loron-loron ha’u dasa rai, rega aifunan no fase jenerál nia karreta. Hafoin tinan haat ne’e mak sira fó livre ha’u atu fila fali ba Liquiça. Fila ba Liquiça ha’u envolve-an iha frente klandestina hamutuk ho Adjuntu Sole no Vicente dos Santos “Sukit”.

Hakerek Hosi: Abril dos Santos Gonçalvés, Membru ASEMUL.