(Hakerek nain: EUSEBIO DE J. GOVERIA, Sobrevivente 12 Novembru – Juventude Lorico Asuwa’in).

Delegasaun Parlamentu Portugal nian kansela vizita mai Timor iha 1991 halo Joventude Dili laran la kontente, (kansela falla Ida ba Frente Diplomasia sira), liuliu Joventude sira ne’ebé subar iha Igreja Motael, ne’ebé prepara hela atu simu Delegasaun sira ho planu demostrasaun, hena espanduk barak prepara tiha ona maibé delegasaun nia vizita la akontese, no rezultadu husi kanselamentu vizita ne’e fó oportunidade ba mau-huu sira hodi sobu joven sira ne’ebé subar iha Igreja Motael, no ikus mai akontese insidente 28 Outubru 1991.

Igreja Motael hetan asaltu husi Mau-huu ho Kopasus sira resultadu kolega eskola, viziñu kompaneiru Sebastiao Gomes hetan tiru, iha kalan ne’e kedas, ha’u lembra iha ha’u nia vida moris to’o iha idade 16 anos, ha’u foin rona ba dala uluk Sino Igreja Lian iha kalan boot, iha momentu ne’ebá kalan 11:38 OTL sinu nia lian fó informasaun husi ibun ba ibun iha kalan ne’e kedas momentu ne’ebá la iha telemovel/mobile ami rona informasaun mai to’o iha uma Vila Verde, Igreja Motael hetan asaltu husi Mau-huu ho Kopasus sira, rezultadu Joven ida mate, nia isin mutin ain aas, iha momentu ne’ebá ami rona ha’u nia fuan tuku maka’as loos ha’u nia hanoin, ha’u nia maun Antonio Gouveia, tanba nia iha Motael ho Kolega sira seluk, e nia mutin ain aas, hasara malu ho Irmão Sebastiao, sira nain rua husi Vila Verde hotu no ami uma besik malu,

Sebastiao Gomes ami eskola fatin ida iha SMP 1, ami sempre fó impresta ba malu sepatu bola nian, ha’u sei lembra Sebastiao hodi fila fali ha’u nia sepatu bola nian/suteras fase mos loos, iha Sesta lokraik no iha Domingu kalan ema asalta Igreja, ha’u la hanoin hetan Irmão Sebastiao iha ne’ebá kalan ne’e, ha’u so hanoin de’it ha’u nia maun Antonio Gouveia mak iha Igreja ho kolega sira seluk, Iha momentu ne’ebá kalan toba ladiak hanoin atu ba Igreja ha’u nia Ama la fó hodi dehan O nia maun Iha ne’ebá ona O baa tan halo saida?

Iha situasaun defisil orasaun ajuda barak hodi haforte esperitu brani nian hodi hasoru situasaun ne’ebé nakonu ho trauma, tauk no ameasa, ikus mai ami rona katak Irmão Sebastiao mak kona tiru, antes ema tiru nia, nia sei baku malu ho Mau huu sira no ema ida nia baku ne’e Kopasus tan ne’e ikus mai ema ne’e hapara nia ho tiru “dala tolu iha nia hirus matan” nia mate isin hodi mai uma Vila Verde, oan mane mesak, ha’u ba hadeer mate isin, triste lakon kolega di’ak ida, eskola hamutuk, hela besik malu, mate tanba defende lia loos ho idade 18 anos, iha momentu ne’ebá, ha’u husu kolega balun kona-ba ha’u nia maun Antonio Gouveia, kolega dehan nia konsege halai ses, la ses karik mate hotu. Ikus mai iha Motael balun ema kaer seluk balun halai ses, sira ne’ebé halai ses Mau-huu sira buka tuir nafatin no ha’u nia maun halai ses subar husi uma ba uma ami la hatene nia iha ne’ebé iha momentu ne’ebá?

Iha Vila Verde, ami ba hadeer mate isin ho hafuhu malu ho Mauhuu sira, iha tempu hakohi mate isin ami hulan mate isin husi Vila Verde ba Igreja Motael, missa hotu mak hodi ba hakohi iha Santa Cruz partisipa husi ema rihun barak. Amu Bispo Carlos mak halo missa no ba to’o iha rate, ha’u sei lenbra iha momentu hakohi kalan ona, fila husi rate hasoru ema Indonesia iha dalan baku no tuda uma ema Indonesia sira nian hodi hatete “kapan pulang”,

Akontesimentu 12 Novembru 1991 dadeer

Aifunan midar Irmão Sebastiao Gomes nian ikus mai preperadu tiha ona depois missa hodi Aifunan ho demostrasaun boot komesa husi Igreja tau tiha Aifunan iha rate depois sei kontinua Dili laran tomak, maibé planu kontinua la konsege tanba Militar hapara ami iha Rate Santa Cruz ho tiru, tiru e tiru la para to mate latan barak, kuandu ami konsentra nakonu hotu iha rate oin, balun iha lutu leten balun iha rate laran ema rihun ba rihun iha momentu ne’ebá ha’u nia sentimentu tauk laiha liu, brani loos no hanoin Timor ukun aan ona iha loron ne’ebá, maibé kuandu tiru kumesa ami paniku, feto hakilar, tanis, balun hakilar keta halai, seluk balun halai, barak kona tiru, mate, kanek, ha’u halai tama ba rate, iha momentu ne’ebá ha’u ba hamutuk ho kolega Amau (Joaquim Fernandes), ho Sikito Matadoru (Boby Matadoru nia alin) ikus mai kolega Amau kona tiru iha ain konsege halai to’o uma ne’ebé besik iha Santa Cruz, e kolega Sikito konsege halai liu maibé ha’u halai tama ba rate laran, liu husi portaun boot ne’ebé ema nakonu ami sama malu to’o ha’u konsege hakat tama ba rate maibé Lakon enerjia hodi halal tan, la halai liu ona tanba hanoin katak iha rate laran seguru ona, matebian sira sei proteza ha’u, ho ami ne’ebé barak iha rate laran.

Ha’u halai ba Pai Nossa, ema barak tiha ona no kanek barak no raan barak, depois ha’u muda ses ba helik iha PaiNosso nia kotuk, iha momentu ne’ebá ha’u hare kolega barak, husi Vila Verde, Amanu, Aireis, Batista, Ani Gusmão, ha’u hare Max Stahl Jornalista kuandu ami ema kaer hamutuk, no seluk seluk tan, naran ha’u haluha maibé ha’u sei lembra sira nia oin ikus mai ha’u ema kaer ho kolega sira seluk ne’ebé iha rate laran, maun sira isin boot Militar sira kesi liman ba kotuk, Mauhuu sira dehan liman ba kotuk hodi ba mate nian, ha’u sei lembra ha’u tuur besik maun Ato ho Maun Apeu kolmera sira nain rua tali iha Liman hotu ami iha momnetu ne’ebá isin molik hotu, maun Apeu husu ho haraik aan hodi dehan PUTU favor ida KORE tiha tali iha ha’u nia liman ne’ebé kesi ba kotuk iha liman ne’e besik los ha’u nia oin, ha’u tenta kore maibé ho nakdedar, ema militar sira hetan ha’u mak mate fali, ha’u kore lalais tiha depois maun Ato ‘Lekinawa’ Costa, mos iha sorin husu kore mos, ha’u kore sira nain rua ami agora sai hanesan Mate Restu hodi ha’u bele konta istoria ne’ebé ha’u lakonsege hakerek hotu agora.

Ha’u nia kolega eskola Sikito halai liu e nia liu husi ha’u nia uma husu dehan Eusebio fila tiha ona ka? Ha’u nia Ama dehan sidauk, entaun nia fo hanoin ba ha’u nia Ama katak militar sira tiru ami iha rate, ha’u nia Ama ho Maun hanoin ha’u mate tiha ona iha rate tanba depois militar tiru ami halai fahe malu, la hare malu ona, ha’u ema kaer hamutuk ho kolega sira barak ami militar sira hodi ba iha Polwil, Comoro antes ami atu tula sai husi rate hetan baku, tortura, insulta, husi mauhuu ho militar sira, depois antes ami ema tula sai iha Portaun boot nia oin ha’u hare Amo Bispo Carlos, Amo Jeto no Sr. Matebian Mario C. Ikus mai ha’u hatene husi ha’u nia maun katak nia fo ha’u nia naran ba lista ema lakon/mate nian!! Kuandu ha’u ema husik fila ba uma to’o uma lilin ha’u nia lakan hela iha Ortorio Oin!!!!

Iha Polwil Comoro, SGI ida mai ho tudik atu kua ha’u nia kakorok ikus mai Graça Maromak nia la kua kakorok maibé nia kua fali ha’u nia fu’uk ho tudik pinal/militar nian…depois buat barak tan akontese ha’u lakonsege konta hotu iha née! !!!