SAUP-UNPAZ, CNC no g7+ Realiza Semináriu “Hamutuk Harii no Dezenvolve Paz iha Komunidade”

128

Dili- SAUP-UNPAZ (Universidade Da Paz) servisu hamutuk ho Centro Nacional Chega!I.P no g7+ realiza semináriu ho tema “Hamutuk Harii no Dezenvolve Paz iha Komunidade”.

Vise Reitór Asuntu Programa Mestradu UNPAZ, José Cornelio Guterres hatete, objetivu prinsipal husi semináriu ne’e atu fahe informasaun kona-ba paz ba sosiedade tomak atu sira bele hatene tanba paz importante.

“Ita haree katak ita nia nasaun ne’e kategória foin sai husi pos-konflitu, entaun importante tebes ita tenke kria dialogu nafatin atu habelar informasaun kona-ba paz ba iha sosiedade tomak”, dehan Vise Reitór iha abertura semináriu ne’ebé realiza iha kampus UNPAZ, Avenida Osindo I Manleuan-Dili, Sexta-feira (11/02/2022).

Diretór Diresaun Nasional Prevensaun Konflitu Komunitáriu (DNPKK), Antonio Viegas hateten, atu prevene konflitu iha Timor-Leste ita tenke fahe informasaun nafatin ba komunidade liu-liu ba joven no estudante sira oinsa atu sira prevene sira nia-an husi konflitu.

Enkuantu, Sekretariu Jerál g7+, Helder da Costa informa, iha tempu agora paz importante tebes,  se laiha paz, laiha dezenvolvimentu. Laiha dezenvolvimentu, laiha mos paz, tanba ne’e paz no dezenvolvimentu presiza la’o hamutuk.

Nia haktuir, ohin loron Timor-Leste koñesidu ona iha mundu internasionál nu’udar nasaun ida ne’ebé hakuak paz tanba ne’e, husu ba joven sira atu kria paz iha sosiedade no labele kria problema, se karik kria problema mak sei hatun imajen no dignidade povu no nasaun Timor-Leste nian iha mundu internasional.

Iha temou hanesan, Diretór Ezekutivu Centro Nacional Chega!I.P, Hugo Maria Fernandes informa, konflitu nia abut mai husi fatór sira hanesan – ida mak impaktu husi funu sivil (Guerra fria). – Rua prosesu konstrusaun no formasaun estadu. – Tolu prosesu kolonializasaun ne’e haree ba klase sosiedade hanesan uluk liurai sira nia oan mak eskola povu baibain nia oan laeskola. – Haat konflitu modernu ne’e haree liu ba asesu riku soin estadu nian. – Lima atetude entidade estadu sira ne’ebé tendensia ba violasaun direitus umanus.

Atu rezolve konflitu tenke reforma institusionál. No mos labele uza de’it esperiénsia husi rai liur nian, maibé tenke uza matenek lokál, lisan Timor nian hodi rezolve konflitu. Tanba Centro Chega! iha espeiénsia ne’ebé hatudu ona durante tinan 4 nia laran, rezolve ona konflitu pasadu entre militante partidu rua FRETILIN no UDT oho malu iha tinan 1974-1975. Liu tiha tinan 46 sira konsege simu malu liu hosi rekonsiliasaun nahe biti boot. 

“Medida sira atu preven konflitu hari paz ne’e tenke kontextualiza. Ita labele foti esperénsia Afrika do súl nian de’it, esprénsia Kolombia no europeia ne’eba obriga atu introduz. Ita nia moras la’os aimoruk ne’ebé mai husi liur. Ita tenke koko buka matenek lokál para bele sai duni aimoruk atu ba rezolve konflitu”, dehan Diretór Hugo.

Programa Manajer ba Prevensaun Konflitu, Romaldo Caetano dehan, konflitu mosu iha Timor-Leste tanba impaktu husi laiha kampu servisu (dezempregu) no menus koñesimentu kona-ba prevene konflitu.

Tanba tuir dadus ne’ebé iha, ema ne’ebé sai autór (prepatador) boot liu iha konflitu hotu-hotu mak joven ho idade produtivu hahu husi 18 to’o 34 hamutuk 6.179. Joven ho idade hahu husi 18 to’o 24 ema hamutuk 2.443. Joven ho idade hahu husi 25 to’o 34 ema hamutuk 3.736.

Enkuantu, seminariu ne’e, partisipa husi autoridade lokal sira husi suku Bebonuk, Madohi, Comoro, Lacumesak no Hera, no mos sosiedade sivil Belun no CEPAD inklui dosente no estudante sira husi UNPAZ no UNDIL ho totál 60 resin.

Media Chega!.




Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Alert: Chega! Area Protejidu!
X