Paulino: Ha’u Mós Sai Hanesan Estafeta Postal

149

Mai ita hatene ema nian Istória Pasadu durante konflitu polítiku (1975-1999) liu husi Programa Hatutan Memória. Nune’e, iha publikasaun ida ne’e, ami fahe informasaun ba maluk sira kona-ba istória Paulino Soares hanesan estafeta postal hodi lori sasan direitamente ba Komando da luta iha ai-laran, nia aman mate iha ai-laran no nia alin na’in ha’at mós mate hotu iha ai-laran tanbá hamlaha.

Iha tinan 1975 Timor-Leste hasoru funu ida-ne’ebé bo’ot tebes tanba militár Indonézia nian tama ona mai Timor-Leste liuhusi rai, tasi no lalehan ho arma ne’ebé kompleta. Iha tempu ne’ebá timoroan sira mate barak no populasaun balun militá Indonézia kaer no balun evakua ba ai-laran. Iha tinan 1976 populasaun sira halai hotu ona ba ai-laran ba ha[1]mutuk ho FRETILIN sira, maibé tenke evakua ba mai husi fatin ida ba fali fatin seluk tanba militár Indonézia tuir nafatin ba ai-laran.

Populasaun sira hela de’it iha ai-laran halo to’os komunál hodi kuda batar, ai-farina, fehuk bainhira isin lori ba tau iha seleiru hodi fó han forsa FRETILIN no populasaun sira ne’ebé mak hamlaha. Iha ai-laran mós iha estrutura akapamentu ne’ebé lidera husi asistente, delegadu sira, no xefe ekipa sira hodi distribui ai-han ba komando atu nune’e forsa sira bele han aguenta hodi halo funu hasoru in[1]imigu. Iha tempu ne’ebá ha’u tinan sanolu ona. Ami-nia família hamutuk na’in hitu mak halai ba ai-laran. Ha’u-nia aman mate iha ai-laran no ha’u-nia alin na’in haat mós mate hotu iha ai-laran tanba hamla[1]ha, hahán laiha.

Bainhira baze apoiu rahun iha tinan 1978, maibé ami lakohi rende tanba espíritu FRETILIN nian ne’ebé dehan katak mate ka moris ukun rasik an. Nune’e ami halai de’it iha ai-laran husi fatin ida ba fali fatin seluk, hahán laiha no roupa mós laiha. Ami halai ba parte norte ninian iha tinan 1978. Ami hela iha área ne’ebá to’o tinan 1979. Iha-ne’ebá hahán susar tebes, ema balun ne’ebé halai mai uluk, sira hetan ai-farina sira loke ai-farina sira han soe hela ninia kulit iha ahi-matan, ami tuir fali ba hili ai-farina kulit ne’e ba han fali hodi aguenta halai.

Ema mate iha dalan mak ami haree ba taka hela tais ka roupa ruma, ami hasai tiha lori ba fase no ami uza fali hodi halai nafatin. To’o iha área Natarbora nian, militár Indonézia nian ataka ami ho letra “U” hafoin sira kaptura ami iha tuku haat loro-kraik tinan 1980. Sira kaer ami barak inklui ha’u ho ha’u-nia inan no aman. Iha tinan 1991, ha’u komesa buka dalan oinsá atu bele hetan maluk joven sira iha vila laran ne’ebé serbisu iha klandestina.

To’o tinan 1994 mak ha’u foin hetan husi kolega ida naran Jordão bainhira ha’u eskola iha Natarbora no iha tempu ne’e kedas ha’u hahú halo ona klandestina iha vila laran hamutuk kolega ho lubuk ida hanesan: Jordão, Fera-Loelaku, Lere-Lakotu no sira seluk tan. Liuhusi sira na’in hira ne’e ha’u mós sai hanesan estafeta postal hodi lori sasan direitamente ba Comando da Luta iha ai-laran.

Hakerek husi: Elfiana Jorge Soares, Estudante Ensino Secundario Santo Antonio-Manatuto




Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Alert: Chega! Area Protejidu!
X