Dili-Diretór Ezekutivu Centro Nacional Chega!I.P, Hugo Maria Fernandes informa, Centro Nacional Chega!I.P dezenvolve ona polítika arkivu ho kategoria 4 mak hanesan: Primeiru kona-ba kategoria arkivu; Segundu prosesu atu asesu arkivu; Terseiru prosesu atu prezerva ka tau matan arkivu; no Kuatru oinsá atu salva arkivu husi dezastre.
Tuir nia, Centro Chega! dezenvolve polítika arkivu bazeia de’it ba dekretu lei Nú. 48/2016, artigu 6 ko’alia kona-ba implementa medida prevensaun no manutensaun arkivu, expansaun arkivu no kria mekanizmu asesu ba públiku no mos enkuandramentu internasionál tanba lei arkivu rasik seidauk iha.
Durante ne’e, Centro Chega! dezenvolve ona esbosu lei arkivu no haruka ona ba Minisériu Administrasaun Estatal (MAE) no kontinua ona ba Konsellu Ministru (KM), maibé to’o agora seidauk iha rezultadu.
Arkivu ne’ebé Centro Chega! rai mai husi arkivu CAVR tinan 2001-2005 no arkivu husi CVA tinan 2005-2008. Iha tinan 2017, Centro Nacional Chega! hamrik nu’udar Institutu Públiku ida atu buka arkivu no konsege hetan arkivu barak, arkivu sira ne’e simu husi ema pesoál, husi instituisaun no mos husi entidade sira iha rai laran no rai liur.
“Bazeia ba lala’ok sira ne’e hotu mak ita elabora polítika arkivu nian. Polítika arkivu ne’e komponente importante mak oinsá halo tratamentu ba arkivu sira ne’e. Tanba arkivu balun tuan los ona, balun foun. Iha kategoria balun husi audio, video no surat tahan”, informa Hugo Maria Fernandes iha entrevista hafoin remata abertura workshop ne’ebé realiza iha Salaun Konferensia Centro Chega!, Antigo Comarca Balide-Dili, Sexta (21/01/2022) kona-ba Arkivu Istóriku Ba Sosiedade Akademiku no Sosiedade Sivil.
Arkivu ne’ebé Centro Chega! iha, ita halo klasifikasaun, arkivu balun públiku bele asesu maibé iha nia prosedimentu. Tanba prinsipiu husi polítika arkivu ne’e mak oinsá atu prezerva, atu tau matan didi’ak oinsá mak ita bele digitaliza para bele dura ba tinan naruk.
Dokumentu arkivu ne’ebé Centro Chega! prezerva ko’alia kona-ba violasaun direitus umanus ne’ebé akontese husi periodu 1974-1999, istória rezisténsia oinsá mak rezisténsia armada ne’e la’o, oinsá maka rezisténsia diplomasia ne’e la’o no oinsá mak rezisténsia klandestina ne’e la’o no oinsá komunidade internasionál nia apoiu ba Timor-Leste nia luta no balun laapoiu ukun-an inklui karta korespondensia, deklarasaun ofisial no vizita sira hanesan ajensia internasionál sira ne’ebé mak uluk vizita Timor-Leste.
Arkivu sira ne’ebé Centro Chega! prezerva iha kategoria direitus umanus, polítika, relasaun esterna, rejistensia, komunidade internasionál. Totál arkivu ne’ebé Centro Chega! prezerva hamutuk kuanze 55 mill to’o 60 mill no balun seidauk sura hotu.
Enkunatu, Oradór Fernando Gusmão esplika, Timor-Leste hetan ona ukun rasik-an, ita presiza kuidadu didi’ak istória tanba istória mak nu’udar ita nia identidade, tan ne’e husu ba estudante sira tenke aprende istória.
Media Chega!
