Bia Shana Fallu

Bia Shana Fallu Ponta Leste Nia Oan Feto “Simu Moruk Tan Murak Rai”

2537

Loron Trajiku Bia Shana Fallu

Loron 21 Jullu 1985, loron funestu teb-tebes ba Saudoza Bia Shana. laran kanek tebes tanba  lakon ema ne’ebe nia  hadomi. Antes semana ida molok akontese trajedia ne’e, Saudoza Bia Shana sinti iha isin lolon katak buat ruma sei akontese. Tanba kalan – kalan la dukur, no senti buat ida fukun iha nia isin lolon. Sente triste no tauk, no hakarak preve hela sentiment ne’e ba saudoza nia kaben Saudozu Komandante Falu Txay ho saudoza nia bin Dircy Betty ka hakarak hatoo ba nia kuñada Bi-Mali no nia primu Herman. Sentementu hela deit iha fuan laran la konsege hatoo ba ema hirak ne’e hotu tanba sira dok malu iha ai-laran.  

Iha 21 jullu 1985, saudoza Bia Shana fallu mehi-at, nia mehi haree ran nakonu iha kopu laran, iha mehi ne’e mós Saudoza Bia Shana haree nia laen doben Saudozu Komandante Falu txay hamrik ass iha laletek ida hodi hiit liman ba Bia Shana ho nia oan Nono. Iha 21 jullu 1985, oras hatudu tuku (9) sia kalan, teki-teki rona kilta tarutu iha área Cai-Vaca/Soru nian. Informasaun fou-foun too iha Saudoza Bia Shana nia tilun dehan Forsa Falintil mak ba asalta postu militár inimigu nian, tanba iha semana kotuk Komandante Koro-Asu, simu orientasaun Komandante Unidade Fali Txay hodi mobiliza soldadu ba konsentra ho komandu iha área Ai-besi/Soru, Saudoza Bia Shana Fallu rona ida ne’e maibé nia hatan, nia nonok deit hodi kous nia oan mane boot ‘Nono’ iha kalan ne’e sinal mosu oi-oin ba Saudoza Bia Shana ho nia oan Mane Boot ‘Nono’

Iha meiudia, estafeta ligasaun, mai fó hatene ba RD/ Responsavel Dia kona-ba akontesimentu. Ema hahú bisu – bisu ba malu hodi hateke mai Saudoza Bia Shana ho Nono nian fatin, maibé Saudoza Bia Shana hatene no tanis ona, maske ema ruma seidauk fó hatene, haree ba nia mama tanis Nono hamo’os nia mama nian matan-ben hodi tanis no dehan “Mãe porque choras? Não chora, se não Java vem mata-nos”.

Iha lokraik, Forsa I Unidade mai hamutuk ho nukleu iha Hilo’o, área Lore fatin ne’ebe sira hela-ba. Nono dehan ba nia Mama “Papa já vem com os contentes/combatentes, com titio Herman, deixa Nono vai com papa comer cane/ carne”.

Populasaun no familia sira komesa hakbesik ba Saudoza Bia Shana Fallu ho Nono nia fatin hela (Ai-Laran), ema ida-ida komesa tanis, balun tur lakohi simu realidade ida ne’e, forsa sira komesa preoukpa ba seguransa. Saudoza nia oan mane boot Nono tanis hodi hateten, “Papa onde Esta, papa…pa..papa…pa vem colo Nono. Titio Herman…ti…titio vem colo Nono ten medo java, mãe não Chora, pai e titio vem atras, não Chora se não Java vem mata nos, porque arma do papa não esta aqui…”

Bain hira saudozu Komandante Falu txay nia mate apoiu lojistiku komesa menus, saudoza Bia Shana Fallu ho kondisaun gravida (Miquito iha isin kuaze fulan 2 ho balun).

Komandante Aluc Descartes husu  Saudoza Bia Shana nia opiniaun katak “Ba Rende ka husik labarik mak mai Vila” Saudoza Bia Shana foti desijaun tuir mensajen Saudozu Komandante Falu Txay nian katak “Baihira Ha’u mate, lori ha’u nia oan ba rende no kontinua funu iha vila laran” ha’foin fulan 3 tolu saudoza Bia Shana lori nia oan na’in rua Nono ho Miqutio ne’ebé sei isin la’o husi Iliomar nian ba Lore II  ho objetivu atu entrega an ba inimigu sira.

Situasaun komesa a’at liu iha Lore II tanba, inimigu aperta maka’as, ai-han komesa laiha liu no ema la fó hahan ona, no Saudozu Komandante Falu Txay nia eskoltu ne’ebe durante ne’e ajuda mos mate hotu iha emboskada ne’e. Nono tanis hodi husu ema nia ai-fuan fuik mós ema la fó, Saudoza Bia Shana ho matanben tun hodi haree Nono lolo-liman ba ema hodi husu, ”Da um pedaço de coco para Nono, Nono tem fome”. Maibe ema finji la haree. Ho situasaun no kondisaun hanesan ne’e, Saudoza Bia Shana foti desizaun ikus ”mate ka moris hau prontu atu sofre violensia oi-oin, no hau tenke tun mai rende”.

Ho ida ne’e, Saudoza deside tun mai vila, bazeia mos konsellu husi nia bin no orientasaun husi diresaun, Saudoza tun ho laran triste, laran kanek, tauk ba inimigu, maibe obriga-a’an hodi mai vila iha Dezembru 1985 hamutuk ho kombatente nian oan nain-2, Mary no Edmundo. Dader sei nakukun sira tur besik ona iha Pos Armed TNI iha Ililapa, Lore II.




Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Alert: Chega! Area Protejidu!
X