Sico Binaraga no Nando Gulit
(Hakerek nain: ATO ‘LEKINAWA’ COSTA, Sobrevivente 12 Novembru – Juventude Lorico Asuwa’in).
Sico Binaraga loron ida loron rua antes 12 Novembru 1991, Maun Toi Ain-At, Akalo nia maun, halibur ami lubuk oan ida halo urat hodi fó salvasaun ba bainhira ami ba tuir manifestasaun. Prosesu halo urat ne’e ha’u hanoin hetan de’it sasan ne’ebé envolve mak manutolun. Ami ida-idak sosa manu tolun lori ba tau hamutuk hodi haree.
Dadersan, 12 Novembru 1991, ha’u sai hosi uma mai liu hosi Sico Binaraga nia uma, ha’u nia uma segundu. Iha tempu ne’e, Maun Toi Ain-At daan hela manu tolun ba ami na’in 4, ha’u, Sico Binaraga, Ernok ho Jose Rego. Hosi manu tolun haat ne’e, manu tolun 2 mak ladi’ak. Manu tolun ida mak Sico Binaraga nian, no ida seluk mak Jose Rego nian. Hau haluha ona ami ko’alia saida ba Jose Rego, maibé ba Sico ami dehan di’ak liu lalika ba ona. Tanba iha sinál ladi’ak iha Sico Binaraga nia manu tolun. Maibé Sico Binaraga determinadu ona, nia dehan ita ba de’it.
Maske momentu ne’ebá ami loloos ne’e ba tuir ezame eskola nian, maibé ami deside ba nafatin. Ami na’in 4 sa’e taxi azul iha besik ponte Becora nian hodi ba Motael. Sai hosi Motael ha’u sempre la’o ho Sico Binaraga. To’o iha besik Kintal Boot no Mascarenhas nian, bainhira ha’u simu fali spanduk ida kaer ha’u hahú lakon kontaktu ho Sico ona.
Iha simetériu Santa Cruz ha’u sei haree nia iha rate oin, nia koko hela atu hakalma kolega sira seluk ne’ebé ran nakali hela ho prezensa militár Indonézia nian. Bainhira kilat tarutu, ha’u la hetan Sico Binaraga ona. Kuandu ha’u hetan kaer no kastigu iha cela POLWIL (Polisi Wilayah) agora Akademia Polisia, Elvis Angkat Berat (matebian ona), dala ida mai iha ami nia fatin kastigu no dehan mai ha’u katak Asico mate ona. Momentu ne’e mak ha’u rona dehan katak ha’u nia kolega, maun no ema ida laran di’ak liu ami hotu-hotu mak ransu hamutuk mate tiha. Ha’u la husu ba Elvis oinsá mak nia mate, maibé ha’u nia matan ben nakonu, tanis nonook de’it.
Nando Gulit Nando Tilman (Gulit), saudoso ona, ha’u nia kolega Juliao nia maun. Hau laduun koiñese nia di’ak, maske hamutuk hotu iha organizasaun FITUN maibé sempre observa Gulit ninia hahalok nu’udar joven ida mak berani duni. Gulit mate ona maibé husik hela istória boot ida ba rai ne’e. Iha 12 Novembru 1991, bainhira TNI tiru ema mate no kanek barak tiha ona, ami lubuk ida ema kaer iha rate Santa Cruz laran. Ha’u sei hanoin hetan momentu ne’e TNI ho mauhu sira obriga ami tuur hela iha rate laran hodi ko’alia buat mesak ladi’ak ba ami. Se ha’u la sala, TNI ida mak husu dehan nune’e ‘SIAPA PEMIMPIN KALIAN?’. Ami barak tauk la hatan buat ida, maibé Nando Gulit, hamriik sai hosi ami barak nia klaran foti liman sa’e hatan dehan ‘SAYA’. Ninia korajen salva tiha ami lubuk oan ne’ebé tuur iha rate laran. Momentu ne’e kedas nia haan pankada maka’as, to’o hasoru fali Gulit iha cela POLWIL nian ho ulun adizibu mutin mak haleu.
Momentu ne’ebá tanba natureza klandestina, ha’u la hatene se loos mak lidera ami hotu mak halo demonstrasaun. Maibé ba ha’u Nando Gulit mak lider ba ami nain hirak ne’ebé hasoru situasaun defisíl iha rate laran Santa Cruz. Ne’e mak joven na’in 2 ne’ebé ha’u koiñese no hatudu sira nia aten brani hodi hola risku no fó kontribuisaun ba luta ukun rasik-an nian. Nando Gulit, nia fó an ba mate loloos ne’e mak iha Santa Cruz laran, maibe Maromak fó vida naruk uituan ba nian no nia foin mate iha tinan hirak liuba. Ha’u konsege konta ba Nando Gulit ha’u nia sentimentu urgullo ba nia aten brani, tinan 2 antes nia mate. Sico Binaraga, ema konta istória oin-oin kona ba nia mate, versaun barak, maibé to’o agora seiduak hatene loloos ninia paraderu, mate ka lakon…..