Maliana – (16 Novembru 2023), Prezidente Republika Timor-Leste, José Ramos Horta rekomenda ba Governu Dasia liu husi Ministru Juventude Desportu Arte no Kultura (MJDAK), Sekretáriu Estadu Arte no Kultura (SEAK), Centro Nacional Chega!I.P hamutuk atu promove dialogu rekonsiliasaun.
Xefe estadu hato’o rekomendasaun ne’e iha abertura seminariu no dialogu rekonsiliasaun ne’ebé hala’o iha Jinaziu Maliana, Munisipiu Bobonaro, iha ámbitu Festival Fronteira 2023 ho tema “Interkambiu Kultural ba Hametin Rekonsiliasaun”
Xefe estadu hatutan, dialogu rekonsiliasaun ne’e halo ba Timoroan sira iha Timor-Leste no Timoroan sira iha Timor Osidental ligadu ba konflitu pasadu husi 1974-1999 tanba diferensia politika, atu hametin Rekonsiliasaun
Xefe estadu haktuir, nia (Prezidente Republika) hamutuk ho Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão durante tinan 20 ona ko’alia beibeik kona-ba rekonsiliasaun oinsa Timoroan sira hamutuk hodi taka kanek, hakuak malu kona-ba konflitu pasadu 1974-1999, atu nune’e, ba oin kria paz no dame, ba dezenvolvimentu iha rai laran.
“Ita nia Primeiru Ministru, maun boot Xanana Gusmão, hau rasik tinan 20 nia laran sempre ko’alia mak ida ne’e, taka kanek, hakuak malu, iha rai laran entre politiku sira no Timoroan sira para hakmatek, hametin dame, haklean dame i haklean dezenvolvimentu”, nia esplika.
Entaun, Festival Fronteira 2023 ne’e meius ida importante tebes oinsa atu hametin rekonsiliasaun entre Timoroan sira ne’ebé hela iha Timor Osiendental, Nusa Tenggara Timur (NTT), Indonézia no Timoroan sira iha Timor-Leste hasoru malu, sira bele halo interasaun ba malu, koñese malu, kria amizade no fraternidade.
“Ba Timoroan sira moris tiha ona iha Timor Osidental, sidadaun Indonézia, maibé abut istoriku, abut ran, abut kultural sei iha Timor-Leste. Ita kontinua prosesu ida ne’e dialogu rekonsiliasaun”, Xefe Estadu Rekomenda.
Timor-Leste no Indonézia iha kooperasaun ne’ebé di’ak tebes iha área hotu-hotu inklui iha área ekonomia. Dezenvolvimentu atu la’o ba oin ita tenke kria dame. Ita nu’udar sidadaun ita buka meius hotu-hotu atu haklean liu tan rekonsiliasaun entre komunidade sira iha liña fronteira.
Nia fó exemplu, iha mundu konflitu barak, entre nasaun ho nasaun, ema rihun ba rihun mak mate, labarik kiik oan, feto, no inan sira mate lorloron iha funu. Maibe ita iha Timor-Leste kontente iha tinan hirak nia laran ita hatete, rai ne’e moris iha dame.
Ohin loron, Timor-Leste nia relasaun di’ak ho Indonézia tanba ita nia politika externa ne’e di’ak. Nasaun rua ne’e, iha interese boot ba dezenvolvimentu ekonomiku iha liña fronteira tanba ita iha fronteira terestre, fronteira maritima no espasu Áero ho Indonézia.
Iha tinan 2002, wainhira nia (Prezidente Republika, Jose Ramos Horta) nu’udar Ministru Negosiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), iha momentu ne’ebá propoin ba Eis Prezidente Republika atual Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão defini ita nia politika externa katak, kualker se de’it mak sai Prezidente Republika no Primeiru Ministru Eleitu nia vizita ofisial dahuluk tenke vizita uluk ba Indonézia.
Politika ida ne’e ita halo dezde 2002 to’o agora, hahú kedas ho Prezidente Republika Indonézia Gus Dur (Abdurrahman Wahid) mai Timor-Leste, iha fulan Janeiru Megawati Setiawati Soekarnoputri mai iha Timor-Leste iha selebrasaun loron Restaurasaun Independensia 2002, Susilo Bambang Yudhoyono mai dala 3 i Prezidente Joko Widodo (Jokowi) mai tinan hirak liu ba.
Vizita Xefe Estadu Indonézia nian mai iha Timor-Leste ne’e hatudu ita iha relasaun ne’ebé di’ak, tantu husi nivel ofisial entre Governu ho Governu no mos povu ho povu. Tanba ne’e mak Timoroan rihun ba rihun ba estuda no pasiar iha Indonézia lorloron.
Indonézia rai ida demokratiku, forte no ekonomia di’ak no iha prestiju rejional no internasional. Timor-Leste ohin loron sai ona nasaun ida direitu demokratiku no sai membru nasoens unidas no membru organizasaun internasional sira iha nivel rejional no internasional.
(Media CNC)