Dili – iha loron 09 Juñu 2021, Centro Nacional Chega! organiza Konferénsia ba Loron Internasionál Arkivu, ho tema prinsipál mak ‘Importansia hosi Patrimoniu Dokumental ba Dezenvolvimentu” nune’e arkivu bele util ba polítika públika ne’ebé di’ak ba bem estar komum. Konferénsia ne’e hala’o iha Salaun Konferénsia Centro Nacional Chega! iha Antigo Comarca Balide – Dili ne’ebé loke husi Vise Ministru Administrasaun Estatal Sr. Lino de Jesus Torrezão.
Vise Ministru Lino Torrezão iha nia intervensaun hateten, Arkivu nu’udar baze ba evidensia husi ema moris istória pasadu nia, beiala sira nia ne’ebé iha nia furak no triste, ne’ebé lori lisaun boot ba ema moris nia vida no importante sai testamuña ba ema nia moris. Iha arkivu nia laran sei la hetan buat mamuk, maibé sei hetan mak buat di’ak no buat ladi’ak, maibé Arkivu sempre iha Lia Loos katak, buat ne’ebé Loos dehan Loos no buat ne’ebé Sala dehan Sala.
Entretantu iha Konferénsia ba Internasional Arkivu ne’e aprezenta oradór no peritu sira mak hanesan:
- Hugo Maria Fernades – Diretór Ezekutivu Centro Chega! no Sr. Mario Menezes – Arkivista Centro Chega! ne’ebé ko’alia kona-ba “Polítika arkivu Centro Chega! no Importánsia Arkivu ba Direitus Umanus” no Arkivu Istoriku Centro Chega!.
- Antoninho Baptista Alves “Hamar” – Diretór Jeral Arkivu no Muzeum Rezisténsia Timorense (AMRT) ko’alia kona-ba”Prezervasaun Arkivu Rezistensia no Politika Asesu”.
- Manuel Soares Tilman – Diretór Jerál Arkivu Nasional Timor-Leste (ANTL) ne’ebé ko’alia kona-ba “Importánsia husi Polítika Nasional Arkivu no Lei Arkivu”.
- Sisto dos Santos – Diretór Asosiasaun Hak ko’alia kona-ba “Importansia Arkivu Iha tempu Rezistensia no Futuru”.
Husi Aprezentasaun no diskusaun iha Konferénsia ne’e konsege hamosu pontu krítiku sira ne’ebé sai hanesan Rekomendasaun no presiza toma atensaun hosi Ministériu relevante no entidade pertinente sira mak hanesan tuir mai:
- Kria lejizlasaun ida ba klasifikasaun no proteje patrimoniu arkivistiku sira;
- Harii infraestrutura kona-ba arkivu mak adekuadu no/ka apropriadu;
- Investe ba rekursu umanus hodi inventariza no proteje arkivu iha Timor-Leste;
- Kontinua promove patrimoniu arkivistiku sira atravez eventu pertinente sira hanesan, seminariu, konferensia, no ka kolokiu iha nivel nasional no internasional, no mos mekanizmu sira mak adekuadu;
- Desentraliza arkivu istóriku ba iha Munisípiu sira ne’ebé identifikadu ka relevante, nune’e bele hakbesik dokumentu istoriku sira ba sidadaun hotu;
- Materializa arkivu sira iha prosesu ensinu aprendizajen;
- Estabelese Grupu Traballu ba dezenvolve lejizlasaun, servisu prezervasaun no promosaun arkivu iha Timor-Leste hodi halo supervizaun koletivu ba servisu arkivu nian tuir polítika prezervasaun arkivu.
Konferénsia ba Loron Internasional Arkivu ne’e, partisipa husi parseiru sira husi AMRT, ANTL, Ministériu Turizmu, Komersiu no Industria, Sosiedade Sivíl, Asosiasaun Vítima no Ativista Direitus Umanus, no halo Live Streaming liu husi Televizaun Edukasaun.